Second Unit Test March 2021 ( English )

लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक | आपले नेते

 लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक

संपूर्ण नाव : केशव (बाळ) गंगाधर टिळक 

जन्मतारीख : २३ जुलै १८५६.

रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली गावी टिळकांचा जन्म झाला. 

त्यांच्या वडिलांचे नाव गंगाधरपंत व आईचे नाव पार्वतीबाई.

बालपण : खूप दिवसांनी घरात जन्माला आलेला मुलगा म्हणून

सर्वजण टिळकांना लाडाने बाळ म्हणत; पण तेच नाव पुढे रूढ झाले. 

लहानपणापासूनच टिळकांची बुद्धी कुशाग्र होती. त्यांना असत्य व 

अन्यायाबद्दल चीड होती. त्यांच्या अंगी आत्मविश्वास, 

निर्भयपणा हे गुण होते. शाळेत असताना मी वर्गात शेंगा 

खाल्ल्या नाहीत. मी टरफले उचलणार नाही, असे 

ठामपणे सांगणारे टिळक शिक्षा न स्वीकारता वर्गाबाहेर पडले. 

संत हा शब्द संत, सन्त आणि सन्त अशा तिन्ही प्रकारे लिहिल्यास 

बरोबरच आहे. हे आत्मविश्वासाने सांगून शाबासकी मिळवली. 

त्यांच्या आईने त्यांच्या बालमनावर आरोग्य विषयक 

उत्तम असे संस्कार केले होते.


शिक्षण : टिळकांनी मोठ्या मेहनतीने बी. ए.. एल. एल. बी. ची पदवी मिळवली.

ग्रंथ-लेखन : टिळकांनी 'गीता रहस्य' हा ग्रंथ लिहिला.

देशकार्य-समाजसेवा : उच्च शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर पुणे 

येथे लोकसेवेसाठी टिळकांनी श्री विष्णुशास्त्री चिपळूणकर 

व गोपाळराव आगरकर यांच्या सहकार्याने न्यू इंग्लिश 

स्कूल व फर्ग्युसन कॉलेज या शिक्षण संस्था सुरू केल्या.

जनता, राष्ट्रप्रेम, राष्ट्रभक्तीने प्रेरित होऊन ब्रिटिश सत्तेच्या 

अत्याचाराविरुद्ध आवाज उठवायला हवा, म्हणून टिळकांनी 

'केसरी" व 'मराठा' ही वृत्तपत्रे सुरू केली, भारतीय समाजाला 

एकजूट करण्यासाठी सार्वजनिक गणेशोत्सव व 

शिवजयंती असे उत्सव सुरू केले.

स्वातंत्र्य लढ्यामधील त्यांच्या सहभागामुळे अनेक 

वेळेला त्यांना कारावासाची शिक्षा भोगावी लागली. 

स्वराज्य, स्वदेशी बहिष्कार व राष्ट्रीय प्रशिक्षण आदि 

चतु:सूत्रीचा टिळकांनी पुरस्कार केला. टिळकांच्या भाषणाने, 

लेखनाने जनता जागृत होऊन पेटून उठली. त्यामुळे इंग्रज 

सरकारने त्यांच्यावर राजद्रोहाचा खटला भरला. 

टिळकांना त्या वेळी सहा वर्षांची शिक्षा झाली. 

त्यांना ब्रह्मदेशातील मंडालेच्या तुरुंगात ठेवण्यात आले. 

'होमरूल लीग' व 'स्वराज्य संघ या संस्था स्थापन केल्या. 

स्वराज्य हा आमचा जन्मसिद्ध हक्क आहे व 

तो आम्ही मिळवणारच' या त्यांच्या सिंहगर्जनेनेच जनता जागृत 

होऊ लागली.

चिखलात कमळ उगवावे आणि त्यांचा सुगंध सगळीकडे पसरावा, 

त्याप्रमाणे त्यांच्या कार्याने त्यांची कीर्ती देशविदेशांत पसरली. 

शरीर थकले तरीही टिळक मनाने थकले नाहीत.

मृत्यू : 'भारतीय तरुणांनो, उद्या मी नसेन: तरीही देशाला स्वातंत्र्य मिळवून 

देण्याचं माझं हे स्वप्न तुम्हाला पूर्ण करायचं आहे आणि तुम्ही ते 

करणारच हा माझा विश्वास आहे, असे टिळक म्हणत होते. 

टिळक आजारी पडले. अखेर महाराष्ट्राच्या या नरकेसरीचे 

१ ऑगस्ट १९२० रोजी निधन झाले.

Second unit test March 2021 | Environmental Studies | Standard One

 

शब्दसिद्धी - तत्सम आणि तत्भव शब्द

• मराठी भाषेत वापरण्यात येत असलेली सर्वच शब्द मूळ मराठी भाषेमधील नाहीत. 
• मराठी भाषेत संस्कृत (तत्सम), पाकृत (तत्भव) इत्यादी भाषेतील शब्दांचा मोठ्या प्रमाणात
•  समावेश आढळतो. नंतरच्या काळात मराठी भाषेचा संबंध अरबी, फारसी, हिंदी, कन्नड, 
• पोर्तुगाल, इंग्रज अशा अनेक लोकांशी आला. त्यामुळे त्या भाषेतील शब्दांचा सुद्धा मराठी 
• भाषेत प्रवेश झाला. मराठी भाषेतील काही शब्द इतर भाषेच्या अपभ्रंशामधून आलेली आहेत. 
• आज आपल्या भाषेत जो शब्दसंग्रह आहे. त्यावरून शब्दाचे खालील प्रकार पडतात. शब्द 
• कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच 'शब्दसिद्धी' असे म्हणतात.

• -: तत्सम शब्द :-
• 
  

जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बादल न होता आले आहेत त्यांना ‘तत्सम शब्द’ असे म्हणतात.

• उदा. 
• राजा, भूगोल, चंचू, पुष्प, परंतु, भगवान, कर, पशु, अंध, जल, दीप, पृथ्वी, तथापि, कवि, वायु, भीती, पुत्र, अधापि, मति, पुरुष, शिशु, गुरु, मधु, गंध, पिता, कन्या, वृक्ष, धर्म, सत्कार, समर्थन, उत्सव, विद्वान, संत, निस्तेज, कर, जगन्नाथ, दर्शन, उमेश, स्वामि, मंदिर, तिथी, सूर्य, स्वल्प, घृणा, पिंड, कलश, प्रात:क, दंड, पत्र, ग्रंथ, उत्तम,   आकाश पाप, मंत्र, शिखर, सूत्र, कार्य, होम, गणेश, सभ्य, कन्या, देवर्षि, वृद्ध, संसार, प्रीत्यर्थ, कविता, उपकार, परंतु, गायन, अश्रू, प्रसाद, अब्ज, राजा, संमती, घंटा, पुण्य,   बुद्धी, अभिषेक, संगती, श्रद्धा, प्रकाश, सत्कार, देवालय, तारा, समर्थन, नयन, उत्सव, दुष्परिणाम, नैवेध.

• -: तदभव शब्द :-

जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना ‘तदभव शब्द’ असे म्हणतात.

उदा.

• घर, पाय, भाऊ, सासू, सासरा, गाव, दूध, घास, कोवळा, ओळ, काम, घाम, घडा, फुल, आसू, धुर, जुना, चाक, आग, धूळ, दिवा, पान, वीज, चामडे, तहान, अंजली, चोच, तण, माकड, अडाणी, उधोग, शेत, पाणी, पेटी, विनंती, ओंजळ, आंधळा, काय, धुर, पंख, ताक, कान, गाय.

•  देशी/देशीज शब्द :

महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना ‘देशी शब्द’ असे म्हणतात.

उदा.

• झाड, दगड, धोंडा, घोडा, डोळा, डोके, हाड, पोट, गुडघा, बोका, रेडा, बाजारी, वांगे, लुगडे, झोप, खुळा, चिमणी, ढेकूण, कंबर, पीठ, डोळा, मुलगा, लाजरा, वेढा, गार, लाकूड, ओटी, वेडा, अबोला, लूट, अंघोळ, उडी, शेतकरी, आजार, रोग, ओढा, चोर, वारकरी, मळकट, धड, ओटा, डोंगर.

•  परभाषीय शब्द :

संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना ‘परभाषीय शब्द’ असे म्हणतात.

1. तुर्की शब्द

• कालगी, बंदूक, कजाग

2. इंग्रजी शब्द

• टी.व्ही., डॉक्टर, कोर्ट, पेन, पार्सल, सायकल, स्टेशन, हॉस्पिटल, बस, फाईल, रेल्वे, पास, ब्रेक, कप, मास्तर, फी, बॉल, स्टॉप, ऑफिस, एजंट, टेलिफोन, सिनेमा, सर्कस, पॅंट, बॅट, पोस्ट, तिकीट, ड्रायव्हर, मोटर, कंडक्टर, नंबर, टीचर, सर, मॅडम, पेपर, नर्स, पेशंट, इंजेक्शन, बटन ड्रेस, ग्लास, इत्यादी.

3. पोर्तुगीज शब्द

• बटाटा, तंभाखू, पगार, बिजागरी, कोबी, हापूस, फणस, घमेले, पायरी, लोणचे, मेज, चावी, तुरुंग, तिजोरी, काडतुस.

4. फारशी शब्द

• रवाना, समान, हकीकत, अत्तर, अब्रू, पेशवा, पोशाख, सौदागार, कामगार, गुन्हेगार, फडवणीस, बाम, लेजीम, शाई, गरीब, खानेसुमारी, हजार, शाहीर, मोहोर, सरकार,  महिना हप्ता.

5. अरबी शब्द

• अर्ज, इनाम, हुकूम, मेहनत, जाहीर, मंजूर, शाहीर, साहेब, मालक, मौताज, नक्कल, जबाब, उर्फ, पैज, मजबूत, शहर, नजर, खर्च, मनोरा, वाद, मदत, बदल.

6. कानडी शब्द

• हंडा, भांडे, अक्का, गाजर, भाकरी, अण्णा, पिशवी, खोली, बांगडी, लवंग, अडकित्ता, चाकरी, पापड, खलबत्ता, किल्ली, तूप, चिंधी, गुढी, विळी, आई, रजई, तंदूर, चिंच, खोबरे, कणीक, चिमटा, नथ, तांब्या, उडीद, पाट, गाल, काका, टाळू, गादी, खिडकी, गच्ची, बांबू, ताई, गुंडी, कांबळे.

7. गुजराती शब्द

• सदरा, दलाल, ढोकळा, घी, डबा, दादर, रिकामटेकडा, इजा, शेट.

8. हिन्दी शब्द

• बच्चा, बात, भाई, दिल, दाम, करोड, बेटा, मिलाप, तपास, और, नानी, मंजूर,  इमली.

9. तेलगू शब्द

• ताळा, अनरसा, किडूकमिडूक, शिकेकाई, बंडी, डबी.

10. तामिळ शब्द

• चिल्ली, पिल्ली, सार, मठ्ठा.

•  सिद्ध व सधीत शब्द :

1. सिद्ध शब्द

भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना ‘सिद्ध शब्द’ असे म्हणतात.

उदा.

• ये, जा, खा, पी, बस, उठ, कर, गा इत्यादी.

सिद्ध शब्दांचे 3 प्रकार पडतात.

1. तत्सम
2. तदभव
3. देशी (यांचा अभ्यास आपण यापूर्वी केला आहे.)

2) साधीत शब्द

सिद्ध शब्दाला म्हणजेच धातूच्या पूर्वी उपसर्ग किंवा नंतर प्रत्यय लागून ‘साधित शब्द’ तयार होतो.

साधित शब्दांचे पुढील 4 प्रकार पडतात

1. उपसर्गघटित
2. प्रत्ययघटित
3. अभ्यस्त
4. सामासिक

   1. उपसर्गघटित शब्द

शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग असे म्हणतात. तसेच अशी अक्षरे जोडून जे शब्द तयार होतात त्या शब्दांना ‘उपसर्ग घटित शब्द’ असे म्हणतात.

उदा.

• अनुभव, अपयश, अधिकार, अवगुण अधिपती, उपहार, आकार, साकार, प्रतिकार, प्रकार इ.

वरील शब्दांमध्ये अनु. अप, अधि, अव, अधि, उप, आ, सा, प्रति,प्रइ. उपसर्ग लागलेली आपल्याला दिसतात. असे उपसर्ग लागून तयार होणार्‍या शब्दांना उपसर्ग घटित शब्द असे म्हणतात.

   2. प्रत्ययघटित शब्द

धातूच्या किंवा शब्दांच्या पुढे एक किंवा अधिक अक्षरे लावून प्रत्यय तयार होतात व तयार होणार्‍या शब्दांना ‘प्रत्ययघटित शब्द’ असे म्हणतात.

उदा.

• जनन, जनक, जननी, जनता इ.

वरील शब्दांना न,क, नी ता ही प्रत्यय लागलेली आपल्याला दिसतात असे प्रत्यय लावून तयार होणार्‍या शब्दांना ‘प्रत्ययघटित शब्द’ असे म्हणतात.

   3. अभ्यस्त शब्द

एखाधा शब्दांत एका शब्दाची अथवा काही अक्षरांनी पुनरावृत्ती झालेली असते. अशा शब्दांना ‘अभ्यस्त शब्द’ असे म्हणतात. अभ्यसतचा अर्थ दुप्पट करणे असा होतो.

उदा.

• आतल्या आत, शेजरीपाजारी, किरकिर इ.

अभ्यस्त शब्दांचे खलील 3 प्रकार पडतात.

i) पूर्णाभ्यस्त

ii) अंशाभ्यस्त

iii) अनुकरणवाचक

i) पूर्णाभ्यस्त शब्द

• एक पूर्ण शब्द जेव्हा पुन्हा येऊन जोडशब्द तयार होतो त्याला पूर्णाभ्यस्त शब्द असे म्हणतात.
• उदा. बारीक बारीक, कळाकाळा, आतल्या आत, हळहळ, वटवट, कळकळ, मळमळ, बडबड, समोरासमोर, हळूहळू, पुढेपुढे, पैसाच पैसा, मजाच मजा, हिरवेहिरवे इ.

ii) अंशाभ्यस्त शब्द

• जेव्हा पूर्ण शब्द हा जोडशब्दात जशाच्या तसा पुन्हा येतो एखादे अक्षर बदलून येतो तेव्हा त्या जोडशब्दांना अंशाभ्यस्त शब्द असे म्हणतात.
• उदा. अदलाबदल, उलटसुलटा, शेजारीपाजारी, बारीकसारीक, लाडीगोडी, सोक्षमोक्ष, जिकडेतिकडे, गोडधोड, गडबड, जाळपोळ, दगडबिगड, किडूकमिडूक, घरबीर इ.

iii) अनुकरणवाचक शब्द

• ज्या शब्दांमध्ये एखाधा ध्वनिवाचक शब्दांची पुनरावृत्ती झालेली असते, अशा शब्दांना अनुकरणवाचक/नादानुकारी शब्द असे म्हणतात.
• उदा. किरकिर, खडखडाट, रिमझिम, गुणगुण, घणघण, कडकडाट, टिकटिक, गडगड इ.

4. सामासिक शब्द

जेव्हा दोन किंवा अधिक शब्द एकमेकांमधील परस्पर संबंधामुळे एकत्र येऊन तयार होणार्‍या शब्दाला ‘सामासिक शब्द’ असे म्हणतात.  

उदा.

• पोळपाट, देवघर, दारोदार इ.

जोडशब्द | वाचन साहित्य

 जोडशब्द

                 प्राथमिक स्तरावर विद्यार्थ्यांच्या वाचनात   गती यावी , सुधारणा व्हावी म्हणून   सरावासाठी आवश्यक असणारे जोडशब्द येथे दिले आहेत.

शिक्षकांनी व पालकांनी या pdf  डाउनलोड करून विद्यार्थ्यांना उपलब्ध करून द्याव्यात.

Online Test (Unit 5 & 6) English | Standard One

 Online Test (Unit 5 & 6) 

English | Standard One

 Online Test ( Unit 4) English | Standard 4

------------------------------------------------------------------------------